Phong trào Duy Tân-Nghiã thục 1903-1908.Học giả Vũ Thế Khôi tổng kết 5 đặc điểm khác biệt giữa ta (người Việt) và người (Âu) trong Văn minh tân học sách – “tài liệu được coi là “cương lĩnh” của phong trào Duy tân – Nghĩa thục 1903 – 1908”, như sau:
a. Giới tư tưởng: “người” thì tự do sáng tạo, cạnh tranh; “ta” – bị cấm nghĩ, cấm bàn;
b. Giới giáo dục: “người” – giáo dục cơ bản chung (tức kiến thức phổ thông), tiếp đó mới đào tạo thực nghiệp, mỗi người được lựa chọn theo năng lực cá nhân; “ta” – một đường mòn luyện tập từ chương kinh viện cho tất cả;
c. Giới chính trị (tác giả dùng từ “kinh tế”, theo nghĩa kinh bang tế thế): “người” – dân chủ cộng hoà, bầu cử, nghị luận; “ta” – “hành chính cấm thay đổi”, “dùng người thì quý im lìm lặng lẽ”, “luật có ban bố đấy nhưng dân gian không được đọc”;
d. Giới “tính tình” (ở đây là nói về bản chất của hai loại người dân): “người” – là công dân, thống nhất với nước về lợi và quyền qua các thể chế nhà nước và dân sự; “ta” – là thần dân bị cai trị, áp chế, không được biết đến luật, chỉ được phục tùng;
e. Giới “phong tục” (ý nói về bản tính con người do hai thể chế trái ngược): “người” – cởi mở, giao lưu; “ta” – khép kín, trì trệ.
Hoạ sĩ/nhà phê bình mỹ thuật Phan Cẩm Thượng nhận xét về tính cách của người Việt là “thích ngả ngốn”, “nhẫn nhục, phục tùng”, “nịnh hót”, “ưa nịnh nọt, thích quà biếu, thích khen thưởng, thích tâng bốc cũng đồng thời thích được nghe nói dối và o bế những kẻ tâng bốc mình và không bao giờ chấp nhận phê bình.”
